از اوایل فروردین امسال (۱۳۹۸) تاکنون بحران سیل و طغیان رودخانه‌ها در بیست استان کشور خرابی‌های بی‌شمار برجا گذاشته است. مزارع کشاورزی، جاده‌های بین‌شهری و روستایی مسدود و سیلاب‌های گسترده و پرحجم وارد خیابان‌ها، میدان‌ها و ساختمان‌ها شده، خسارت‌های جانی و مالی وارد آورده است. سوء‌مدیریت منابع طبیعی مانند تخریب جنگل‌ها و مراتع، مسدود کردن رودخانه‌های کشور با دیواره‌های بتُنی و سدسازی‌های غیرضروری و بی‌برنامه، از عوامل اصلی بروز بحران‌های زیست‌محیطی گوناگون، ازجمله سیل‌های ویرانگر و خشک‌سالی‌های بی‌سابقه به‌شمار می‌آیند. هم‌زمان، سیل‌های ناگهانی اهمیت بازیابی خاطرات سیل و شناخت تاریخی از مسیرهای گذر آب در هر منطقه از کشور را در پیش نظر آورده و بر پیوند تاریخ‌نگاری و مهندسی آینده صحه گذاشته است.۱
هم‌زمان با وقوع این سیل‌ها، «شیرین صنعتی» در آرشیو شخصی خود، دو صفحۀ دست‌نویس۲ از پدر، «عبدالحسین صنعتی‌زاده» (۱۲۷۴-۱۳۵۲)، نویسندۀ آینده‌نگر و تاجر، یافت. در این نوشته که در سایۀ شرایط تاریخی فعلی بسیار حائز اهمیت است، عبدالحسین صنعتی‌زاده بعد از ترسیم یک سیل ویرانگر در تهران خاطرنشان می‌سازد که نگرانی‌اش از خطر وقوع سیل تا حدی بوده است که «در شش هفت سال قبل در این خصوص بنده تذکری به اداره نخست‌وزیری عرض نمودم» و هشدار داده بوده است.
این سند با نشان دادن رابطۀ بین تاریخ و آینده‌نگری، در زمینۀ شناخت عبدالحسین صنعتی‌زاده و پیوند درونی میراث ادبی او نیز راه‌گشاست. صنعتی‌زاده از یک‌سو از آغازگران رمان تاریخی در ادبیات فارسی («دام‌گستران»، ۱۲۹۹) است و از سوی دیگر، اولین رمان آرمان‌شهری («مجمع دیوانگان»، ۱۳۰۴) و اولین رمان علمی‌تخیلی ادبیات فارسی («رستم در قرن بیست و دوم»، ۱۳۱۳) را نوشته است. بازیابی این دست‌نویس، ابزار مناسبی برای فهم منطق درگیری تو‌أمان صنعتی‌زاده با گذشته و آینده به‌دست می‌دهد: شناخت آینده در گرو شناخت گذشته است؛ یا به عبارتی، اگر جامعه‌ای تاریخ خود را ناچیز انگارد هم‌زمان آیندۀ خود را متزلزل و ناپایدار کرده است.
توضیح دربارۀ تاریخ‌گذاری دست‌نویس:
این دست‌نویس با عنوان «پیش‌بینی»، فاقد تاریخ است. تنها در پشت صفحه، دو شماره‌تلفن چهاررقمی با آدرسی در تهران و نام فامیل فردی از آشنایان عبدالحسین دیده می‌شود. درنتیجه، تاریخ تحریر نامه بایستی پیش از دهۀ سی شمسی باشد، چراکه بررسی تبلیغات و شمارهتلفنهای روزنامۀ «اطلاعات» در سال سی‌ویک نشان می‌دهد که شمارهتلفنهای تهران در آغاز این دهه به پنج‌رقمی تغییر پیدا کرده بود. از سوی دیگر نیز، در این نوشته اشاره‌ای به سیلاب مرداد ۱۳۳۳ معروف به سیل امام‌زاده‌داوود نشده که هم‌سو با تاریخ‌گذاری فوق است. گرچه این یادداشت دیرتر از سال سی شمسی نوشته نشده است، اما نمی‌توان به‌طور قطع قدیمی‌ترین تاریخ ممکن برای نگارش آن را معین کرد، چراکه از آغاز دهۀ دوم هزار و سیصد، شماره‌های چهاررقمی برای تلفن در تهران وجود داشته است. با این‌حال، به‌خاطر استفاده از هر دو املای «تهران» و «طهران» در طول نامه، و با توجه به این‌که تغییر طهران به تهران در فرهنگستان اول قطعی شد، یادداشت بعد از سال هزار و سیصد و چهارده و به‌احتمال زیاد در دهۀ بیست شمسی پاک‌نویس شده است.۳
مرحوم صنعتی‌زاده یادداشتش را با جمله‌ای از زبان «سیل» آغاز کرده است:
اگر صدسال و اگر هزار سال بگذرد آخر و عاقبت من از راهی که می‌رفتم خواهم رفت…
> یادداشت نویافته «عبدالحسین صنعتی‌زاده کرمانی» در شماره دوازدهم «جُنگ هنر مس» منتشر شده است.
پی‌نوشت‌ها:
۱. اولین همایش بین‌المللی اقتصاد شهری (با رویکرد اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل)، ا. نجفی، ک. نجفی، م. رستمی فتح‌آبادی، ه. قاضیان، اردیبهشت ۹۵، ص۱۲۴۰: «ازجمله رخدادهای سیلاب در شهر تهران می‌توان به سیلاب ۷ مرداد ۱۳۳۳ معروف به سیل امام‌زاده‌داوود اشاره کرد که با خسارات جانی فراوان همراه بوده است. در سیلاب ۹ مرداد ۱۳۶۶ که در مناطق شمیران و مناطق شمالی تهران رخ داد، تعداد زیادی از ساکنین منطقه جان خود را از دست دادند… از موارد دیگر می‌توان به آب‌گرفتگی متروی تهران در اثر بارش‌های اواخر فروردین‌ماه۱۳۹۱و سیلاب سولقان کن در سال۱۳۹۴ اشاره کرد. کلان‌شهر تهران، به‌دلیل وجود رود-دره‌ها و مسیل‌های متعدد دارای مخاطرات و محدودیت‌های ژئومورفولوژیک ناشی می‌باشد…».
۲. لازم به توضیح است که این دست‌نوشته به خط صنعتی‌زاده نیست، بلکه متن پاک‌نویس‌شده‌ای است. صنعتی‌زاده در بسیاری موارد دست‌نوشته‌های خود را پیش از انتشار برای نسخۀ پاک‌نویس در ازای دستمزد به افراد خوش‌خط واگذار می‌کرد.
۳. از اشارات و راهنمایی‌های محمدرضا سلامی، و نیما جمالی در تاریخ‌گذاری بر این یادداشت بهره برده‌ایم. از هر دو تشکر می‌کنیم.
(تصویر: بخشی از عکس مرحوم صنعتی‌زاده در جوانی / از آرشیو محسن صنعتی)
